Chúng ta học được gì từ Jack Ma Yun - Ông trùm Thương Mại Điện Tử Trung Quốc

Người được mệnh danh là "Cha đẻ của Internet Trung Quốc", Mã Vân (Jack Ma Yun) nói về chặng đường thành công của Alibaba có lẽ các bạn Startup nên ghi nhớ :"Kể từ ngày lập nghiệp, bạn cần chuẩn bị tâm lý: hàng ngày đều phải nghĩ đến việc 10 năm, 20 năm sau mình sẽ phải đối mặt với điều gì. Phải nhớ rằng những điều không may bạn gặp phải chỉ là một phần rất nhỏ trong vô vàn khó khăn của quá trình lập nghiệp".

"Hoài bão của bất kỳ người lập nghiệp nào trong ngày đầu tiên cũng là đẹp nhất, phải luôn tin vào trực giác của bạn.". "Kể từ ngày thành lập, Alibaba luôn bị hoài nghi. Trong suốt 8 năm qua, chúng tôi luôn bị chỉ trích, mọi người đều cho rằng việc chúng tôi đang làm là không thực tế." 

Cơ duyên đã giúp tôi mượn được quyển sách "Mã Vân" do Chu Phủ, tốt nghiệp MBA, người đã nghiên cứu tập đoàn Alibaba trong 3 năm viết. Đây là quyển sách đầu tiên tại Trung Quốc giải đáp tư tưởng quản lý và học thuyết kinh doanh của ông bằng việc chỉ ra hoàn chỉnh quy trình hoạt động và tư duy chiến lược của Ma Yun. Xin chia sẻ với các bạn những một số điểm thú vị từ quyển sách này.

Một số mốc thời gian

• Năm 2002, Alibaba đưa ra chỉ số niềm tin.
• 2003, khi mọi người đều cho rằng Alibaba sẽ phát triển mạnh B2B, họ bất ngờ giới thiệu www.taobao.com, khiêu chiến với ebay trong lĩnh vực C2C
• 2005, Alibaba mua lại Yahoo Trung Quốc, bước chân vào lĩnh vực tìm kiếm 
• 2007, thành lập công ty con thứ 5, Alisoft tiến vào lĩnh vực phần mềm thương mại

Một vài con số:

• 2003: lợi nhuận cả năm là 100 triệu Nhân Dân Tệ (NDT)
• 2004: lợi nhuận mỗi ngày là 1 triệu  (NDT)
• 2005: mỗi ngày nộp 1 triệu tiền thuế  (NDT)

Quyết không bỏ cuộc

Tôi phát hiện có 3 ngả đường sẽ dẫn đến tương lai. Ngả đường thứ nhất và cũng là biện pháp kiếm lời tốt nhất là cung cấp dịch vụ tin nhắn, ngả đường thứ 2 là là nhanh chóng đầu tư vào game online, ngả đường thứ 3 là đầu tư vào thương mại điện tử. Nếu đầu tư vào dịch vụ tin nhắn, chúng tôi sẽ nhanh chóng kiếm được tiền. Vào những năm 2002 - 2003, dịch vụ tin nhắn là cứu tinh cho rất nhiều trang web của Internet Trung Quốc. Chỉ cần đầu tư vào dịch vụ này cũng kiếm đủ tiền, nhưng sau này tối phát hiện dịch vụ tin nhắn không thể cứu được kinh tế Trung Quốc, nếu có cũng chỉ được một thời gian.

Không làm game online vì nó liên quan tới giá trị của tôi. .. Vào một ngày, lãnh đạo của chúng ta bỗng nhiên tỉnh dậy và hỏi con cái chúng ta đang làm gì? Nếu đang chơi game, nhất định game sẽ bị hạn chế. Bởi vì game không thể thay đổi hiện trạng của Trung Quốc. Do đó, tôi tuyệt đối không kinh doanh game.

Chúng tôi vẫn kiên định đi theo thương mại điện tử, cho dù biết rằng không thể kiếm được tiền trong 3-4 năm nhưng sau  8-10 năm thì nhất định chúng tôi kinh doanh có lãi. Do vậy, tôi kiên trì đầu tư cho thương mại điện tử. Cho đến nay, chúng tôi thấy rằng chiến lược của mình lúc đó là đúng, trước bao cám dỗ và sức ép, chúng tôi vẫn không thay đổi.

Tại Việt Nam, chúng ta đang ở ngã đường nào trong 3 ngả đường dẫn đến tương lai? Các công ty ở ngả đường đầu tiên: dịch vụ tin nhắn vẫn đang sống rất ổn như nhận xét của Phan Thanh Giản ở bài trước.

Ngã đường thứ 2: Game đã mang lại cho VNG một vị thế không thể tốt hơn ở thị trường internet Việt Nam. Một tin tức được chia sẻ trên Facebook khiến tôi chú ý: Được đánh giá là một đại gia có tiếng tại VN trong lĩnh vực thanh toán, sở hữu hàng loạt thế mạnh về cổng thanh toán, tiềm lực tài chính mạnh, đội ngũ nhân sự làm thương hiệu tốt, VNPAY Online lần đầu tiên gia nhập phát hành Game.

Nguyễn Ánh Tuyết,  Tổng Giám đốc VNPAY Online 

Nguyễn Ánh Tuyết,  Tổng Giám đốc VNPAY Online nhận định "Đây là thời điểm tốt nhất để bắt đầu làm game online", nhưng có lẽ status của Trương Tố Linh nói lên được thực chất của vấn đề: "Một số trang giải trí & thanh toán online mình biết đã mở rộng sang làm game online. Cho dù có nói bức tranh to tát thế nào, thì chung quy lại cũng là cashflow. Các online biz hiện nay muốn có tiền nhanh thì không chạy khỏi game, groupon". 

Game vẫn là ngả đường kiếm được nhiều tiền tại Việt Nam ở thời điểm này. Tổng doanh thu của VNG năm 2012 doanh thu vượt hơn 2,000 tỷ (tăng 12%), ngành game Việt vào khoảng 5.000 tỷ đồng là một hình ảnh cụ thể.

Trong khi đó, theo báo cáo mới nhất từ VECITA, Cục Thương mại điện tử và Công nghệ thông tin Việt Nam cho thấy thương mại điện tử tại Việt Nam đã chạm ngưỡng 700 triệu USD (354 triệu USD đăng kí bởi VECITA) vào cuối năm 2012. Cũng với báo cáo này, VECITA dự đoán con số này sẽ chạm ngưỡng 1,3 tỉ USD trước 2015, một con số khiêm tốn hơn nhiều so với Game.

Năm 1999, Mã Vân vẫn để tóc dài và nói chuyện với 18 người khác khi mới thành lập tại nhà mình với giọng điệu đậm chất lý tưởng:

Từ bây giờ, chúng ta sẽ làm một việc lớn. B2B sẽ mang đến một cuộc cánh mạng cho mô hình dịch vụ Internet.

Bây giờ, các bạn đi tìm việc làm, mỗi tháng có thể nhận được mức lương 3k - 5k Nhân dân Tệ, nhưng ba năm nữa bạn vẫn phải đi tìm công việc với thu nhập như vậy. Còn hiện nay, mỗi tháng chúng ta chỉ lĩnh 500 Nhân dân Tệ, nhưng khi công ty chúng ta thành công, chúng ta sẽ không còn phải lo lắng về vấn đề kinh tế nữa. Mười năm lập nghiệp đã dạy cho tôi biết rằng, chúng ta quyết không thể theo đuổi những thứ thời thượng, không thể chạy theo trào lưu.

Một công ty rất dễ sai lầm trong hai trường hợp sau: Một là, khi có quá nhiều tiền, hai là khi đối diện với quá nhiều cơ hội. Một CEO nhìn thấy không chỉ cơ hội, bởi vì, cơ hội ở đâu cũng có mà nên nhìn thấy những khó khăn công ty sẽ gặp phải và phải tiêu diệt những khó khăn đó ngay từ trong trứng nước.

Tôi muốn nói với các bạn rằng, lập nghiệp, thành lập doanh nghiệp thực ra rất đơn giản. Điều quan trọng nhất là bạn phải biết mình muốn làm việc gì, muốn thay đổi điều gì, sau khi đã nghĩ kỹ, bạn phải luôn giữ vững quan điểm của mình.

Kể từ ngày lập nghiệp, ngày nào bạn cũng phải đối diện với khó khăn và thất bại, chứ không phải thành công. Thời khắc khó khăn nhất của tôi vẫn chưa tới nhưng nhất định sẽ có ngày đó. Chúng ta không thể trốn tránh khó khăn, không thể để người khác gánh trách nhiệm giúp mình. Kinh nghiệp 9 năm lập nghiệp cho thấy, với bất kỳ khó khăn nào, bạn đều phải đứng ra giải quyết. Hôm nay rất tàn khốc, ngày thứ 2 tàn khốc hơn, ngày thứ 3 rất tươi đẹp, nhưng phần lớn mọi người chết trong đêm thứ 2, nên ngày hôm nay mọi người không nên bỏ cuộc.

Năm 1999, khi internet ở thời kỳ khởi sắc, Alibaba đã làm gì?

Chúng tôi đóng cửa để chế tạo xe. Từ năm 1999 sau khi trở về Hàng Châu và bàn bạc, chúng tôi xác định, trong 6 tháng không chủ động tuyên truyền ra ngoài, chuyên tâm làm tốt trang web của mình.

Bởi Mã Vân tin rằng:

Internet là một đường chạy dài 3000m, nó sẽ ảnh hưởng đến cuộc sống nhân loại trong 30 năm tới, nên bạn bắt đầu buộc phải chạy nhanh như thỏ, nhưng lại phải kiên nhẫn như rùa.

Bạn có thể đi bao xa? Mơ ước ban đầu rất quan trọng. Để xây dựng một công ty có bề dày trường tồn, Alibaba không chỉ nhìn vào lợi nhuận, họ phải nghiên cứu sức mạnh tổ chức trong thể chế, xây dựng văn hóa doanh nghiệp, chế độ tài chính và vận hành, tuyển chọn nhân viên và đào tạo thành một hệ thống toàn diện.

Alibaba phải là một công ty có bề dày 102 năm. Thành lập vào năm cuối cùng của thế kỷ 20, nếu tồn tại 102 năm thì Alibaba phải trải qua 3 thế kỷ và Alibaba chắc chắc là một trong những công ty vĩ đại nhất Trung Quốc. 

Thương mại điện tử

Mã Vân cho biết: "Phương hướng phát triển của Alibaba là "năm ngón Đạt Ma", đó chính là 5 hướng phát triển của Alibaba gồm hệ thống niềm tin, trị trường, tìm kiếm, phần mềm và thanh toán.

Thương mại điện tử là gì, trong hai năm nay, nó được nói đến như một điều kỳ diệu. [..] Internet không phải là một cái gì đó cao siêu, Internet chỉ là một công cụ, thương mại điện tử chính là một công cụ  

Thương mại điện tử chỉ là một công cụ, sau khi có được nó, bạn có thể tự giải quyết vấn đề của mình, đây mới là thương mại điện tử thật sự. Công cụ thương mại điện tử này không khác gì so với fax hay điện thoại,. [..] Do vậy, chúng ta không nên nhìn thương mại điện tử một cách thần bí.

Chúng ta sẽ tìm hiểu một số ngón Đạt Ma mà Mã Vân đề cập:

Tìm kiếm
Cùng với sự phát triển của thị trường, thông tin ngày càng nhiều hơn, nhưng khi có quá nhiều lựa chọn lại là nguyên nhân gây khó khăn cho khách hàng. Làm thế nào để tìm được thông tin thích hợp nhất với mình trong một biển thông tin đã trở thành một nhu cầu bức thiết của phần lớn khách hàng.

Hãy nhìn quanh bạn, với khối lượng thông tin khổng lồ như các website Chợ Điện Tử, Vật Giá, 5Giây, Rồng Bay, Én Bạc.., làm thế nào để chọn lựa sản phẩm phù hợp với bạn? Vấn đề luôn ở đó, cho dù nhận xét sau đây của Mã Vân đã hơn 7 năm nhưng vẫn còn nguyên giá trị. Trong hội nghị chiến lược về dịch vụ tìm kiếm vào tháng 3/2006, Mã Vân đã nhận xét : "Nếu không có sự giúp sức của dịch vụ tìm kiếm thông tin, có thể nói, thương mại điện tử của chúng tôi chưa thế hoàn thiện"

Chân dung Yahoo Trung Quốc

Mã Vân mô tả

Yahoo Trung Quốc đã tận dụng những nội dung của mình để gây ảnh hưởng đến thói quen và khuynh hướng tiêu dùng của khách hàng. Sau khi khách hàng có nhu cầu có thể giao dịch trên taobao.com, hơn nữa họ có thể tìm kiếm nguồn hàng của mình từ Alibaba. Tìm kiếm là con đường dẫn thẳng đến Taobao và Alibaba, còn Alipay lại là kênh thanh toán tất cả các giao dịch.

Ngoài ra, không chỉ là mua một sản phẩm

Mua lại Yahoo chủ yếu là xuất phát từ những ý tưởng mang tầm chiến lược: một là, chúng tôi muốn mượn thuyền ra biển. Hai là, chúng tôi muốn tích lũy kinh nghiệm thu mua sáp nhập, vì Alipay, Taobao đều là sản phẩm của chúng tôi, sau này nếu muốn phát triển ra toàn thế giới nhất định phải sáp nhập, nên đây là một quá trình tập dượt.

"Hệ thống niềm tin"
Cha đẻ của quán lý hiện đại, Peter F.Drucker đã từng nói

Trên một mức độ lớn, Internet phụ thuộc vào những gì máy tính có thể làm, nhưng lại không giúp chúng tôi thực hiện những việc chưa làm bao giờ. Hơn nữa, có một số việc, Internet không thể làm được. 

Tuần trước, một công ty hàng tiêu dùng, đây là một trong số ít các công ty ở Châu Âu sử dụng máy tính sớm nhất, đến chỗ tôi tư vấn. Lúc đó, chúng tôi bàn về việc làm thế nào để chọn lựa nhà cung ứng. Một vị trong số họ đã nói :"Nhân tố cuối cùng để chúng tôi xem xét khi đưa ra quyết sách đó là : liệu người này có đáng tin không?" Tôi hỏi ông ta tại sao điều đó lại quan trọng đến vậy? Ông ta trả lời: "bởi vì khi bạn gặp một khó khăn, nhà cung ứng chính là người giúp bạn thoát khỏi khó khăn" 

Mã Vân nhanh chóng nhận ra cách đây hơn 10 năm, khi thành lập chứng nhận niềm tin vào 2002.

Tôi cũng phải đặc biệt nhấn mạnh một điều là, giữa các luồng thông tin phải xây dựng được hệ thống niềm tin. Nếu như không xây dựng được hệ thống niềm tin tốt, tôi nghĩ thông tin của TMDT sẽ không có giá trị."

Kìm hãm sự phát triển của TMDT Trung Quốc hiện nay vẫn là do hệ thống niềm tin chưa hoàn chỉnh. Muốn thúc đẩy toàn bộ hệ thống Internet tiến vào thời đại TMDT, ắt phải có sự hỗ trợ của hệ thống niềm tin. Niềm tin là một trở lực và nó cũng giống như một cây cầu độc mộc mà thương mại điện tử bắt buộc phải đi qua.

Ở TQ, trước khi làm kinh doanh, mọi người luôn có một tâm lý đề phòng, nghĩa là họ luôn thường trực câu hỏi "bạn hàng của tôi có tin cậy không". Sau nhiều lần tiếp xúc với khách hàng, anh ta mới có thể xây dựng cho mình một lòng tin cơ bản, giá thành giao dịch rất cao. Mục tiêu của Alibaba là xây dựng hệ thống niềm tin giao dịch trên thị trường, có thể tiết kiệm nhiều nhất giá thành giao dịch.

Hệ thống niềm tin của Alibaba - xem tại đây

Với các doanh nghiệp xin phép đăng ký trở thành hội viên của Hệ thống niềm tin, Alibaba có trình tự thẩm tra rất nghiêm ngặt. Những thông tin của doanh nghiệp, ngoài chất lượng thông tin (chất lượng của tài liệu), còn bao gồm cả đánh giá của người khác với họ và đánh giá không tích cực của hội viên khác do hệ thống cung cấp.

Hệ thống chứng nhận này giúp mọi người biết được mức độ tín nhiệm, giảm bớt khả năng mắc lừa trong giao dịch. Không có gì ngạc nhiên là Taobao cũng có một hệ thống đánh giá tương tự.

Thông tin dịch từ Tiếng Trung bằng Google Translate

Tại Việt Nam, 5Giay đã xây dựng thành công các chỉ số uy tín, một sản phẩm độc đáo xuất hiện đúng lúc, đúng chỗ và giành chiến thắng nhưng lại bế tắc trong việc biến đổi thành một sản phẩm mới, nâng lên tầm cao mới.

C2C - Thanh toán điện tử
Ngoài lượng giao dịch, C2C (consumer to consumer) nghiêng về giúp đỡ hoàn thành giao dịch ở mức độ thanh toán điện tử, còn B2B luôn chỉ dừng ở phương tiện trao đổi thông tin.

Một thị trường TMDT không an toàn sẽ không tạo dựng được niềm tin và sự tín nhiệm thực sự, và muốn giải quyết vấn đề an toàn, trước tiên phải bắt đầu từ khâu giao dịch, giải quyết triệt để vấn đề thanh toán.

https://www.alipay.com/

Để giải quyết vấn đề an ninh, vào tháng 10/2003, khi ra mắt taobao.com, Alibaba đã đưa kênh thanh toán độc lập thứ 3 - Alipay.com, chính thức tiến quân vào lĩnh vực thanh toán của TMDT. Quy trình của Alipay và các cam kết khá giống với Ngân Lượng, Bảo Kim, chỉ khác là họ cách chúng ta gần 10 năm.

Việc khó khăn nhất của xã hội lúc bấy giờ chính là thanh toán điện tử, thế nên Alipay phải trở thành một kênh thanh toán tốt nhất ở Trung Quốc.

Mắt xích sinh thái này được xây dựng, thì TMDT mới có thể đứng dậy được.

Tính đến cuối tháng 3/2007, số khách hàng của Alipay đã hơn 36 triệu, số lượng doanh nghiệp đã hơn 3 triệu trên nhiều lĩnh vực: trò chơi ảo, thông tin số, dịch vụ thương mại, vé máy bay.

Giao nhận hàng hóa 

Nông thông Trung Quốc rộng lớn, nhu cầu với TMDT, đối với hàng hóa thành thị là rất lớn nhưng hiện giờ chưa có một trang web nào đủ khả năng phủ khắp khu vực nông thôn, thị trấn và thành phố nhỏ của Trung Quốc.

Do đó

Giao nhận hàng hóa là nút thắt cổ chai đối với sự phát triển của TMDT, hợp tác với Bưu chính Trung Quốc sẽ là liều thuốc bổ sung tốt nhất cho những thiếu hụt của Alibaba, từ đó đạt được múc đích hỗ trợ hiệu quả nhất.

Phần mềm -  Alisoft
Khi quan sát thị trường, Trung Quốc có 20 triệu doanh nghiệp sử dụng TMDT, nhưng chỉ có 20% trong số đó sử dụng phần mềm quản lý, vì chúng phức tạp, giá thành cao, khó ứng dụng.

Alibaba muốn đưa TMDT vào nội bộ doanh nghiệp vừa và nhỏ, cung cấp công cụ, phần mềm quản lý khách hàng, phần mềm tài chính, quản lý chuỗi cung ứng. Vương Thao, giám đốc Alisoft cho biết : "Trên thực tế là giao cho Alibaba một phần chức năng quản lý và kinh doanh vốn do doanh nghiệp thực hiện". Một số khách hàng phản hồi: "đây không phải là phần mềm, mà là một người môi giới ảo".

Bất kể ai cũng có thể đăng nhập vào kho dữ liệu của doanh nghiệp mình giống như đăng nhập vào hộp thư điện tử, chức năng thông tin hóa của tất cả các doanh nghiệp đều có thể dễ dàng hiện ra. 

Sử dụng mô hình SAAS (software as a service) là một lựa chọn thông minh của Alibaba. Tại VN, mô hình này cũng được nhiều công ty theo đuổi, tuy nhiên với nhiều công ty tôi biết về phần mềm CRM, Kế toán trên nền tảng này vẫn chưa thành công vì nhiều lý do khác nhau. Nhìn thấy là một chuyện, thực thi và biến nó thành hiện thực lại là một chuyện khác hẳn. Thiếu năng lực thực thi, thiếu người làm marketing chuyên nghiệp, thành công chỉ là chuyện hái sao trên trời.

Thương mại điện tử tại Việt Nam
Vài dòng tóm tắt thật không thể nào nói hết những gì học được từ Jack Ma: Từ khởi đầu bị "người khác cho rằng chúng ta đang nói khoác" trở thành ông lớn trong lĩnh vực B2B, năm 2005 taobao.com phá bỏ thần thoại ebay - một đối thủ vào TQ sớm hơn, thực lực mạnh hơn - trở thành trang web C2C lớn nhất Châu Á chỉ sau 2 năm hoạt động (2003 - 2005). 

Mơ ước và kỳ vọng của Mã Vân khi mới bắt đầu có lẽ cũng giống như tôi, hay rất nhiều anh em khác đang nhảy vào thị trường thương mại điện tử (TMDT) Việt Nam với một niềm tin mãnh liệt:

Tôi tin rằng Internet sẽ ảnh hưởng đến Trung Quốc, làm thay đổi Trung Quốc, tin tưởng Trung Quốc có thể phát triển thương mại điện tử và cũng tin rằng, TMDT muốn phát triển. Chỉ có TMDT mới có thể thay đổi nền kinh tế của Trung Quốc trong tương lai.

Trong khi doanh số còn chưa thực sự cao, các tay chơi lớn của Thương Mại Điện Tử vẫn còn đang lỗ đầm đìa. Thương mại điện tử với các công ty VN đang gặp khó vì một đối thủ quá mạnh về quy mô, vốn, công nghệ lẫn kinh nghiệm chiến trường. Techinasia, theo số liệu từ CEO của Rocket Internet cho thấy, có vẻ như các website TMDT của Rocket Internet đang thống trị thị trường với một dải sản phẩm mà không một đối thủ nào theo kịp.  Lúc này, tập trung được hay không? Hay sẽ lung lay và chuyển hướng!

Một cách rất tình cờ, cục diện của các tay to về TMDT Việt Nam không khác gì cuộc đấu giữa eBay và Taobao trước đây

Thế mạnh của eBay là vốn, nhân tài và hiểu biết TMDT trong tương lại, còn thế mạnh của Taobao nằm ở nhân tài Trung Quốc và hiểu biết về thị trường Trung Quốc. 

Mã Vân rất tự tin

Masayoshi Son đã đuổi eBay ra khỏi thị trường Nhật Bản. Tôi cũng có cơ hội như vậy ở Trung Quốc, eBay không coi tôi là một sự uy hiếp, do đó, ở Trung Quốc sẽ thất bại thảm hại hơn Nhật Bản.

Bài học "quyết không bỏ cuộc", nói vậy mà làm thì khó lắm. Ai sẽ đủ tự tin để tuyên bố đuổi Rocket Internet ra khỏi Việt Nam? Ai sẽ là người đón được sóng thương mại điện tử sắp tới? 

Thời gian sẽ cho chúng ta câu trả lời chính xác nhất!